Republika Srpska je ekonomska ruševina, Dodikovi dugovi stižu na naplatu

Svi navedeni ekonomski podaci ukazuju na jednostavnu činjenicu da Republika Srpska nije ekonomski održiva i opstaje zahvaljujući zaduživanju, piše Branimir Perković u analizi za zagrebački portal Index. Njegovu analizu prenosimo u cjelini.

Situacija u BiH nikada nije mirna, ali se ciklično pojavljuju razdoblja jako visoke napetosti. Uglavnom se radi o političkim provokacijama u službi vladajućih političkih elita, koje izvikivanjem nacionalističkih parola, prijetnjama i ucjenama pokušavaju skrenuti pažnju sa izuzetno loše ekonomske situacije u kojoj se nalazi ta država.

Nedavno je istu političku predstavu izveo Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske, prijeteći otcjepljenjem tog dijela BiH. Najavljuje potpisivanje dokumenta o zaštiti entitetske imovine koji, uz ostalo, sadrži najavu izvođenja policije RS-a na administrativnu liniju razdvajanja sa Federacijom BiH.

Dejtonskim sporazumom je granica između dva entiteta BiH, Republike Srpske i Federacije BiH, određena tek administrativno i ne dopušta se uspostavljanje bilo kakvog nadzora na granici i slobode kretanja. Dodikov bi plan, da se provede u djelo, značio kršenje samog sporazuma kojim je de facto paradržava Republika Srpska i uspostavljena.

Ali provokacije ovakve vrste su dio političkog folklora BiH i glavna svrha im je skretanje pažnje s drugih problema. Puno je lakše prikupljati političku podršku parolama i prijetnjama nego govoriti o stvarnim problemima koje dijele oba entiteta BiH, a koji su ponajviše ekonomske prirode. Situacija je pogotovo loša u Republici Srpskoj.

Republika Srpska je najveća ekonomska rupa u susjedstvu

Situacija sa ekonomijom i uslovima života u cijeloj BiH je blago rečeno poražavajuća, a RS je nerazvijeniji dio ionako ekonomski zaostale države. Da bi se izbjegle optužbe za manipulaciju podacima, potrebno je pogledati informacije i popređenja samih institucija RS-a, u ovom slučaju Investicijsko-razvojne banke Republike Srpske.

Ona prati glavne ekonomske indikatore samog entiteta u čijem je vlasništvu te ih uspoređuje s Federacijom BiH i susjednim državama, Hrvatskom i Srbijom. Uključena je i EU, ali je razlika toliko velika da RS nema smisla upoređivati s prosjekom država EU.

Republika Srpska je ekonomski slabija od Federacije BiH po svim parametrima, nerazvijenija je od Srbije i daleko nerazvijenija od Hrvatske. To je razlog velikog iseljavanja, pa je s nekadašnja 1.4 miliona stanovnika (2004.) spala na tek nešto više od 1.12 miliona stanovnika 2019.

Posljednji kompletni podaci kojima raspolaže Investicijsko-razvojna banka Republike Srpske se odnose na 2019., pa ćemo se time poslužiti jer se odnosi nisu bitno promijenili do 2022. Nominalni bruto domaći proizvod (BDP) je 5.75 milijardi evra, što je tek pola BDP-a

Federacije BiH (11.85 milijardi), osam puta manje nego Srbije (49.1 milijarda) i više od devet puta manje nego Hrvatske (53.9 milijardi).

Srpska nije bitna čak ni u regionalnim okvirima

To su apsolutni iznosi i govore o samoj veličini ekonomije, ne o razvijenosti. Za to možemo koristiti BDP po stanovniku, koji pokazuje razlike u razini ekonomskog razvoja. I prema tom pokazatelju Republika Srpska zaostaje.

BDP po stanovniku RS-a iznosi 5035 evra, Federacije BiH 5409 evra, Srbije 6628 evra, a Hrvatske 13.259 evra. To nam daje opštu sliku, koja u pravilu uvijek korelira s pojedinačnim pokazateljima razvijenosti i standarda.

Ostvareni izvoz proizvoda po stanovniku RS-a je 2019. iznosio 1619 evra, Federacije BiH 1782 evra, Srbije 2410 evra, Hrvatske 3741 evro. Podaci koje navodi Razvojno-investicijska banka Republike Srpske nisu savršeno usklađeni s podacima svjetskih institucija, ali ne odstupaju značajno. Uglavnom pokazuju stvarno stanje, a to je da Republika Srpska ekonomski nije baš bitna ni u regionalnim ni u evropskim okvirima.

Jako nizak životni standard stanovnika Republike Srpske

Toliko o cjelokupnoj ekonomiji, a mogu se promatrati i razlike u platama i penzijama. 2019. je prosječna mjesečna neto plata isplaćena u Republici Srpskoj iznosila svega 464 evra, u Federaciji BiH 475 evra, Srbiji 467 evra, a Hrvatskoj 870 evra.

Treba napomenuti da je službena stopa nezaposlenosti bila 24.8 posto. Od 2008. je rast plata u RS-u iznosio samo 20 posto, manje nego u Srbiji, pa čak i manje nego u daleko razvijenijoj Hrvatskoj. Situacija s penzijama je posebno porazna. U RS-u je iznosila 194 evra, Federaciji BiH 213 evra, Srbiji 224 evra, Hrvatskoj 341 evro.

Iako je problem (ne)održivosti penzionog sistema sveevropski, i jako je izražen u Hrvatskoj, Srbiji i cijeloj BiH, Republika Srpska ima posebno velik problem. Broj radnika i penzionera je skoro izjednačen, sa tek desetak hiljada radnika više nego što ima penzionera.

Obzirom na to da je prema podacima u RS-u 2022. rođeno 9118 djece, a umrle su 16.263 osobe, situacija će dugoročno postajati sve gora. Očekivani životni vijek godinu dana manji nego u Srbiji i pet godina manji nego u Hrvatskoj.

Dodik se boji ostati bez državne imovine jer onda neće imati što rasprodavati

Svi navedeni ekonomski podaci ukazuju na jednostavnu činjenicu da Republika Srpska nije ekonomski održiva i opstaje zahvaljujući zaduživanju. Naravno, to ne znači da je zaduženija od razvijenijih zemalja, ali joj je održavanje duga puno teže.

Siromašnije zemlje su uglavnom manje zadužene od bogatih, zbog same činjenice da ne mogu održavati visok nivo dugova. Često imaju neefikasan porezni sistem, tj. uopšte ne mogu prikupljati poreze (ma koliki bili). Postoji delikatna granica do koje se siromašne države mogu zaduživati i jako je niska. Republika Srpska je prešla tu granicu.