Avgust je značajan mjesec za Jadar i Srbiju: PRVI RAZBILI FAŠISTE

Loznica je 31. avgusta 1941. godine postala prvi od fašista oslobođeni grad u tada porobljenoj Evropi! To je odavno već istorijski fakat, pa Jadrani parastosom na grobu potpukovnika JKVO Veselina Misite, koji je poginuo u tim borbama, prigodnim programima u centru grada, kod biste i spomen ploče tom junaku u čast, obilježavaju ovaj za njih i čitavo srpstvo značajan datum iz naše istorije.

Ovaj datum svetkuje čitav grad i od prije nekoliko godina u kalendaru je svečanosti grada Loznice. Prije samo četvrt vijeka vlast u Srbiji nije gledala blagonaklono na ovo svetkovanje, mada nije moglo da bude ni jedne riječi protiv da to nije prvi veći udar na fašizam, ne samo u Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji u to vrijeme, kada su Loznica i Banja Koviljača postali prva oslobođena mjesta od fašista u Evropi.

Prvi Lozničani koji su ukazali otvoreno, slobodno i ponosno na ovaj dan bili su, svojevremeno, Branivoje Brano Đukanović, ugledni profesor, rođen na Ceru u Donjoj Badanji, gdje su se vazda rađali junaci i slobodari, i Božo Panić, penzionisani željezničar, koji je o tom događaju ostavio i bogatu građu. Đukanović je i kad to nije bilo lako i jednostavno predvodio obilježavanje tog značajnog datuma, kako je govorio, „i za Loznicu, i za Jadar, i za Srbiju, Evropu i svijet“.

Jedan je od najzaslužnijih što je podignut spomenik slavnom Misiti, što je ometala tadašnja vlast, a knjigom su junake ovnekovečili Zoran Tošić i Ivko Veselinović, saborci u tom poslu pomenutih sugrađana.

Evropa je slavila Misitu i druge ustanike iz Jadra, poput Georgija Bojića Džidže, igumana Manastira Tronoša posle bitke, nešto poput onog kako je u Francuskoj proslavljena, pored ostalog,  dvadesetčetvoročasovnim zvonjenjem u crkvi Notr Dam u Parizu, srpska pobjeda na Ceru u avgustu 1914. godine, kao prva velika saveznička pobjeda.

– U sjajnoj bici za oslobođenje Loznice, koja je dan ranije utanačena u manastiru Tronoša, zarobljena su 93 fašistička vojnika, što su prvi zarobljeni okupatorski jurišnici u Evropi – priča Čedomir Čedo Subotić, čiji je djeda, Milan Subotić bio jedan od ustanika.

– Potpukovnik Veselin Misita poginuo je u borbi za oslobođenje našeg grada i kraja. Ovo je i dan i događaj koji je istinski označio početak ustanka našeg naroda protov okupatora. Nepravedno je bio zapostavljen godinama, a Bogu hvala, prije nekoliko godina Misiti i ustanicima je postavljeno znamenje na Robnoj kući u Loznici, i gradska vlast obilježava ovaj jedan od najznačajnijih datuma naše istorije.

Jadrani, inače, i mimo ovog datuma, često odaju počast i rado pričaju o junacima iz avgusta 1941. godine. Decenijama to je bila neka vrsta tabu teme, a sada je, konačno, istorijski fakat.

Zorica Višnjić, nedavno preminula ugledna novinarka iz Loznice, koja je godinama ukazivala na značaj tog događaja, rasvjetljavajući ga ih svih uglova, govorila je često da je „nezamislivo koliko je vremena trebalo da prođe da mu se ukaže valjana pažnja, jer bi se i mnogo brojniji narodi, iz sve snage, ponosili takvim biserom iz svoje prošlosti“.

– Stric moje bake, Olge Banković-Radojević, Milivoje Mikan Lazić, ugledni šumar, bio je blizak saborac Veselina Misite i Georgije Bojića na što smo uvek bili ponosni – kaže Petar Banković, diplomirani ekonomista iz Loznice.

– Žalosno je što su posle Drugog svjetskog rata neki od slobodara poput mog strica i Georgija Bojića Džidže oterani na robiju. Džidža je streljan. Tadašnje vlasti su se potrudile da mu se i danas za grob ne zna. Ne zna se ništa ni o heroju Jadra Milanu Subotiću.

Pokrenuta je inicijativa za rehabilitaciju igumana Bojića, Sremca iz sela Jasika, ali nije rehabilitovan, jer je sudija koji vodio predmet ocijenio da ima odgovornost po komandnoj odgovornosti, kao da je sudio u Haškom tribunalu. Riječ je o djeliocu pravde koji je, u „reformi pravosuđa“, prije 14 godina dobio sudijsku dužnost u Šapcu i to onu za koju nije konkurisao, kako je dokazano.

Igumanu je, inače, kao i njegovim saborcima poput Lazića i drugih, suđeno u Vukovom domu kulture u Loznici. Niko od svjedoka ni od publike nije ga ni za šta optuživao. Zato je čudnija odluka o nerehebilitaciji igumana, koja se sprema iznova.

Milivoje Lazić je autoru ovih redova rekao da ga je, po izlasku sa robije, sreo pop Vlada Zečević, vijećnik AVNOJ i prvi ministar policije SFRH, koji mu je rekao: – Mikane, što mi niste javili za Džidžu. Džidža je bio divan čovjek i monah. Čak je Vlada završio meni da se vratim i radim u „Boranju“ kao šumar u upravi, jer je znao da sam, kao i Džidža, džabe uhapšen. I radio sam u upravi sve dok Vladina moć nije oslabila, a onda su me „udbaši“ najurili u šumu, što mi nije bilo teško. Vlada je i sam znao koliko je važan 31. avgust i mi njegovi učesnici.

Napad na njemačke fašiste u Loznici označio je početak ustanka srpskog naroda protiv okupatora u Srbiji. Ustanakom srpskog naroda protiv okupatora otpočele su prve ustaničke akcije na Nijemce koje su bile u znaku onesposobljavanja i zatvaranja ključnih puteva koji vode iz Šapca i Valjeva ka središtu Podrinja.

Iguman Bojić je poslije streljana sahranjen na Donješoranskom groblju u Šapcu. Sutradan je grob bio pokriven cvijećem sa svih strana. Uplašeni da će i mrtav da im smeta, Brozovi „udbaši“ su ga iskopali i ne zna mu se za grob.

– Turci su, u Zvorniku, otrovali 1799. godine tronoškog igumana Stefana Jovanovića, koji je kanonizovan prije nekoliko godina i dozvolili su da bude sahranjen na groblju u zvorničkoj srpskoj varoši – priča hroničar Jadra u Podrinja sa obje obale rijeke Vladimir Mitrić.

– Ubrzo, Turci su dozvolili da posmrtni ostaci divnog igumana budu odnijeti u Tronošu, gdje je dostojno sahranjen. Bili su, dakle, korektniji od ovih koji su bili umislili da svijet počinje sa njima i to na zločinima, naročito poslijeratnim nad Srbima, prije svega.

ISTOK