Državni udar 1941: Istina koja se krije iza parole ´Bolje rat, nego pakt´

Martovski događaji koji su 1941. rezultovali državnim udarom i padom Vlade Srbije, a kasnije i protjerivanjem kraljevskog namjesnika Pavla, te raskidom Trojnog pakta, u mnogome su predodredili sudbinu srpskog naroda u Drugom svjetskom ratu.

Državni udar je proveden pod snažnim uticajem Engleske i Rusije, koje su imale svoj interes da se otvori balkanski front protiv Hitlerove Njemačke. Prije potpisivanja sporazuma srpska vlada je tražila garancije od Rusije i Engleske o vojnoj podršci ukoliko se on odbije i nije ih dobila. Suština samog sporazuma se najprije nije ni znala, ali se pokazalo da on nije sadržavao elemente saradnje sa Njemačkom, kako su to uglavnom komunisti agitovali, nego je bio sporazum o nenapadanju koji je u to vrijeme imala i Rusija. Cilj Njemačke je bio da preko prostora Kraljevine njihove trupe prođu prema Grčkoj.

Grupa jugoslovenskih oficira na čelu s brigadnim generalom Vojnog vazduhoplovstva Borivojem Mirkovićem, nezadovoljna pristupanjem Kraljevine Trojnom paktu, odlučila je da izvrši vojni puč i obori namjesništvo i vladu koja je potpisala Pakt. General Mirković je 26. marta popodne generalu Simoviću saopštio odluku da tokom noći „ukloni izdajnike“. General Mirković koji je bio jedan od ključnih aktera tih događaja nije krio kontakte i susrete sa Maplbekom, ili Kempeblom. Engleski diplomata, obavještajac i trgovac Tomas Džordž Meplbeka je živio u Srbiji od kraja Prvog svetskog rata, bio je oženjen Srpkinjom i zastupao je engleske interese. Za to vrijeme su srpski komunisti bili na vezi sa Moskvom i zastupali interese Rusije.

Nepuna dva dana poslije pristupanja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, izvršen je puč: smjenjena je vlada koja je u Beču potpisala pakt, maloljetni prijestolonasljednik Petar II Karađorđević, šest mjeseci prije svog osamnaestog rođendana, proglašen je punoljetnim i tronizovan, sastavljena je nova vlada s generalom Dušanom Simovićem na čelu, potpredsjednicima Vladkom Mačekom i Slobodanom Jovanovićem, a na ulice Beograda izašli su brojni građani da proslave ovaj događaj – isključivo kao antinacistički akt.

Simović je počeo da priprema puč kao da se radi o vojnoj vježbi. Pred ponoć između 26. i 27. marta, izdao je naređenje da se počne. U centar Beograda stigli su tenkovi, a za njima došla je i pješadija. Opkoljena su ministarstava, pohapšeni Cvetković i njegovi ministri, zauzeta je Glavna pošta i blokirani izlazi iz grada. Oko 3 sata sve je bilo gotovo.

Zavjerenici su uspjeli da zbace s vlasti tročlano kraljevsko Namjesništvo, kneza Pavla Karađorđevića, dr Radenka Stankovića, dr Ivu Perovića.

U 11 sati kralj Petar II obratio se proglasom narodu u kome je objavio da se proglašava punoljetnim i smjenjuje Kraljevsko Namjesništvo i raspušta vladu predsjednika Cvetkovića. Nova vlada pod vodstvom generala Simovića održava hitnu sjednicu i proglašava poništenje Pakta sa silama osovine. Odmah po objavljivanju smjene vlade, na ulicama Beograda je došlo do masovnog okupljanja naroda. Pjevane su patriotske pjesme i uzvikivane parole protiv Hitlera i Mussolinija. Glavne parole bile su „Živio Kralj Petar II” i „Dole vlada”. Kasnije se sve pretvara u nekontrolisane nerede u kojima se demoliraju predstavništva njemačkih firmi, napada njemačka ambasada i njemački ekonomski biro i radnje kojima su vlasnici bili domaći Nijemci.

U Londonu na vijest o puču zavladalo je oduševljenje, dok u Berlinu u 13 sati u Vrhovnoj komandi Vermahta Hitler saziva sastanak na kome je između ostalog zaključeno :
„Vojni puč u Kraljevini Jugoslaviji je potpuno promjenio političko – vojnu situaciju na Balkanu. Jugoslavija i pored svih izraza lojaliteta vlasti, mora od ovoga trenutka biti tretirana kao neprijateljska sila. Zatim koliko je to moguće brže, treba biti vojno razbijena, za šta će njemačka Vrhovna komanda izraditi hitan plan. Unutrašnju napetost u zemlji povećaćemo odmah političkim obećanjima o ustupcima hrvatskim liderima i svim protivnicima vlade i režima“.

Hitler šalje poruku Mussoliniju sa sljedećom sadržinom : „Plan „Barbarosa“ (napad na Sovjetski savez) odložićemo za četiri nedjelje zbog događaja u Jugoslaviji. Predlažem vam da sve operacije Vaše armije u Albaniji obustavite za to vrijeme i pomognete nam u realizaciji odluke, tako da Jugoslaviju napadnemo istovremeno sa četiri strane, kako bi u što kraćem vremenu slomili otpor jugoslovenske vojske. Dobio sam saglasnost vlada Mađarske i Bugarske koje će učestvovati u napadu na Jugoslaviju i zaposjesti dijelove teritorije prema dogovoru o podjeli Jugoslavije , koji ćemo u najskorijem vremenu sačiniti.“

Posljedice za balkanske narode, a prije svega za srpski narod su bile katastrofalne kroz ogromne žrtve, jer je antifašistički otpor dugo bio bez ikakve podrške saveznika koji su ipak mogli da budu zadovoljni jer je proizveo značajno rasterećenje fronta kod njih samih. Srbi nakon toga definitivno gube Kraljevinu, a srpske teritorije su nakon rata konačno rasparčane u novom teritorijalnom uređenju komunističke Jugoslavije. Iz ovog ugla bi svakako bilo zanimljivo i ispitati ulogu Rusije u naoružavanju Hrvatske pred početak građanskog rata u Jugoslaviji 90-ih godina ovog vijeka. Jer je taj rat imao za posljedicu odlaganje za najmanje dvadeset godina onog što će uslijediti kroz rusko-ukrajinski rat.

Tokom pola vijeka od završetka Drugog svjetskog rata kod nas se u školama predavalo da su demonstracije tog 27. marta 1941. organizovane od strane Komunističke partije Jugoslavije.
Iako nisu učestvovali u organizaciji demonstracija, komunisti im ubrzo daju i svoj ton, unoseći svoje pokliče i parole. Udžbenike istorije će decenijama potom, kad je na redu lekcija o 27. martu, ilustrovati isključivo fotografije s parolama „Bolje grob, nego rob“, „Bolje rat, nego pakt“, „Živio Sovjetski Savez“. Jedna od najčešćih parola na ovim demonstracijama „Živio kralj“, iščeznuće kao da nije ni postojala. Kuriozitet je i to da čuvenu parolu „Bolje rat, nego pakt“ nije mogla tada ispisati ruka jednog komuniste, jer su u to vrijeme komunisti listom podržavali jedan drugi pakt, Pakt o nenapadanju, potpisan između Njemačke i SSSR-a.

Interesantno je i da je Srpska pravoslavna crkva podržala državni udar.

Knez namjesnik Pavle poslat je u progonstvo. Iako potpuni anglofil, tretiran je od britanske vlade, izuzetno grubo. Prvo je bio zatočen duboko u unutrašnjosti Kenije a kasnije mu je dozvoljen boravak u Južnoj Africi. Njegovi posmrtni ostaci prenijeti su oktobra 2012. u porodičnu grobnicu Karađorđevića u kripti hrama svetog Đorđa na Oplencu.

ISTOK