Umjesto da donose prihode u budžet, ova preduzeća slažu gubitke, koji se mogu mjeriti milijardama maraka.
Po principu tresla se gora, rodio se miš, svi su već zaboravili silnu buru u vezi sa milionskim gubicima u “Šumama RS”.
Postrojavanje kod Dodika
Ko se još sjeća Dodikovog “iksanja” o “organizovanoj bandi” koja hara šumom i arči narodno blago. Svi su zaboravili i kako je Milorad Dodik u Palati RS u kasno veče postrojio kompletnu upravu Šuma RS, plus lidere stranaka vladajuće koalicije i direktora policije.
Na kraju sve se svelo na smjene nekoliko v.d. direktora i na tri pres konferencije, a na posljednjoj je ispod radara prošla najbitnija izjava, ona koju je izgovorio Radenko Laketić, pomoćnik ministra poljoprivrede RS za šumarstvo i šef Tima za oporavak “Šuma RS”.
Laketić je, kratko i jasno, rekao da nema šanse da “Šume RS” do Nove godine izađu iz minusa, kako je na sva usta obećavano.
Dakle, nagomilani gubitak “Šuma RS” od 130 miliona KM će biti dodatno uvećan.
Ipak, ovo javno preduzeće, koje raspolaže najvećim prirodnim bogatstvom Srpske, šumama na površini od oko milion hektara, nije rekorder među gubitašima.
Neslavni rekorder
Mnogo više gubitaka su naslagale “Željeznice RS“. Prema finansijskom izvještaju ovog preduzeća, čiji je većinski vlasnik Republika Srpska, akumulirani gubitak ŽRS na kraju prvog kvartala 2024. godine je iznosio nevjerovatnih 283 miliona KM.
Kako kaže ekonomistkinja Mirjana Orašanin, narodna poslanica SDS i predsjednica skupštinskog Odbora za reviziju, ovi “kapitalci” su samo vrh ledenog brijega.
– Gdje god je Republika Srpska poslodavac, tu se, u pravilu, posluje sa gubicima, tu su i najveće malverzacije, zloupotrebe, kršenje prava radnika – kaže Mirjana Orašanin.
Dodaje da opozicija u Narodnoj skupštini odavno upozorava na katastrofalno stanje u preduzećima, koja bi trebalo da donose stotine miliona maraka prihoda u budžet, a umjesto toga slažu gubitke koje će neko morati da, narodski rečeno, “reguliše”.
– Šta znači poslovati sa gubitkom? To znači da su troškovi veći od prihoda, a to opet, logično znači da je preduzeće negdje moralo ostati dužno: ili nisu platili poreze, doprinose, plate, ili duguju dobavljačima i bankama. U svakom slučaju to se mora namiriti – kaže Mirjana Orašanin.
Dodaje da, ako neko preduzeće, nakon poslovanja sa gubitkom, ostvari dobit, ono ne može isplaćivati dividendu, ili u slučaju javnih preduzeća donositi prihod u budžet, nego mora prvo izmiriti obaveze iz ranijeg perioda.
– Ali, u našim javnim preduzećima se iz godine u godinu slaže minus na minus, i tako se stvara akumulirani ili nagomilani gubitak – objašnjava naša sagovornica.
Dug veći od imovine
Ona dodaje da se javnost podsjeti na “zaboravljene asove” tek kada na dnevni red Narodne skupštine RS dođu revizorski izvještaji o pojedinim javnim preduzećima.
– Priča o preduzeću “Kosmos” Banjaluka je pomalo skrajnuta, a ovo akcionarsko društvo, čiji je jedini akcionar Vlada RS, veliki je gubitaš i dobilo je negativan revizorski izvještaj – kaže Mirjana Orašanin.
Ističe da su revizori, između ostalog, otkrili pogrešno knjiženje, kojim se pokušalo sakriti oko 5 miliona KM minusa.
– Kad se podvuče crta, “Kosmos”, koji je nekada bio vrhunski vazduhoplovni zavod, danas je preduzeće s akumuliranim gubitkom od 41 milion KM, dok je njegova imovina procijenjena na 39 miliona KM. Dakle, dugovi su veći od imovine, pa postoje uslovi za otvaranje stečaja – kaže Orašaninova.
Podsjeća da su radnici ovog preduzeća više puta štrajkovali i obraćali se skupštinskom Odboru za reviziju, jer zbog neuplaćenih doprinosa moraju plaćati liječenje, a oni koji su odradili radni vijek se ne mogu penzionisati.
Nikad plaćeni doprinosi
Problema ima i u Nacionalnom parku “Sutjeska“, u pojedinim preduzećima članicama “Elektroprivrede RS”, mnogim lokalnim javnim preduzećima, poput banjalučke “Akvane” i “Toplane”, te brojnim drugim javnim preduzećima koja nisu u fokusu javnosti.
Posebna priča su javne ustanove, u čije se kase rijetko zaviruje, a među kojima takođe ima hroničnih gubitaša.
Tako su nedavno narodne poslanike zapanjili detalji iz revizorskog izvještaja o poslovanju Javne ustanove Centar za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida, poznatije kao bivši Zavod distrofičara.
– Od osnivanja 2012. godine, oni nikad nisu platili doprinose za plate zaposlenih, to je fenomen – kaže Mirjana Orašanin.
Na vrhu liste dužnika za poreze i doprinose su već “tradicionalno” javne zdravstvene ustanove, tako da ni njihovi nagomilani gubici nisu bezazleni, ali su javna preduzeća ipak u mnogo većoj dubiozi.
4 preduzeća, pola milijarde minusa
U dubokom minusu su ne samo “Šume RS“, koje sijeku i prodaju “gotovu” šumu, “Aerodromi RS” i “Željeznice RS”, koje iz budžeta Srpske primaju milionske subvencije, nego je čak i Javno preduzeće “Lutrija RS“, dvije godine za redom, dakle 2020. i 2021. godine, poslovalo sa gubitkom.
– Da “Šume” budu u minusu, da “Lutrija” bude u minusu, to nema nigdje na svijetu, toga ima samo kod Milorada Dodika. Kad o tome pričam na međunarodnim skupovima ne vjeruju mi, smiju mi se – rekla je ranije za Srpskainfo ekonomistkinja Svetlana Cenić.
Ova njena izjava je izazvala veliku buru, ali ni računica ne budi optimizam. Naime, kad se sve sabere, jasno je da se ukupni gubici javnih preduzeća, koje će na ovaj ili onaj način morati da “popeglaju” građani Srpske, više ne računaju stotinama miliona, nego – milijardama.
Primjera radi, samo 4 javna preduzeća, za koje se pouzdano zna da su im akumulirani gubici veći od vrijednosti njihove imovine, naslagala su skoro pola milijarde KM minusa!
“Šume RS” su u dubiozi najmanje 130 miliona KM, “Željeznice” RS 283 miliona KM, “Kosmos” 41 milion KM, a “Aerodromi RS” 7 miliona, što je ukupno 461 milion KM.
Ako se tome dodaju gubici banjalučki preduzeća “Akvana” od 13,4 miliona KM i “Toplane” od skoro 100 miliona KM, gubici RiTE Ugljevik i Gacko, zbir se opasno približava desetocifrenom iznosu, odnosno gubicima od najmanje milijardu maraka. A gdje je još 200 drugih javnih preduzeća!?
Kalkulator pokazuje još nešto: ako su javna preduzeća naslagala akumulirane gubitke od milijardu maraka, to je taman toliko koliko se Republika Srpska, po budžetu, planira zadužiti u idućoj godini.
Dok s jedne strane milijarde cure kroz javna preduzeća, kao kroz protočne bojlere za pljačku naroda, s druge strane se Republika Srpska zadužuje.
Republika Srpska je samo na Banjalučkoj berzi, tokom prošle i u prvoj polovini ove godine, dakle za 18 mjeseci, zadužena više od 1,1 milijardi maraka od prodaje obveznica i trezorskih zapisa.
“Direktori kao bijeli medvjedi”
Već odavno analitičari upozoravaju da je ključ problema u javnim preduzećima u tome što se ona tretiraju kao “ratni plijen”, koji političke partije podijele nakon izbora. Stranački postavljeni direktori ne rade u javnom interesu nego za “svoje šefove”.
Sa ovom su ocjenom saglasni i pojedini sindikalci.
Božo Marić, predsjednik Sindikata uprave RS, kaže da se ne može očekivati promjena ako niko ne odgovara za loše upravljanje i nezakonito poslovanje javnog preduzeća, niti za milionske gubitke.
Naprotiv, direktore “politika štiti kao bijele medvjede”.
– Nema hapšenja zbog milionskih gubitaka. Čak se stiče utisak da, što je neko veća bitanga i lopov to su mu bolje šanse da dobije još veći budžet kojim će upravljati. Takvi su najbolji kadrovi, jer za stranku uvijek treba novaca – kaže Marić.
On ističe da je dovoljno pogledati imovinu direktora javnih preduzeća, jer je svakom normalnom jasno da ta imovina nije mogla biti stečena na zakonit način.
I dok imovina povlaštenih raste, novca za siromašne, osobe sa invaliditetom, za napredak obrazovanja i zdravstva, za podršku porodicama sa djecom – sve je manje. Milioni, pa i milijarde cure drugim tokovima.
Kakva je situacija pokazuje i rebalans ovogodišnjeg budžeta Republike Srpske. u budžetu je planiran prihod od 100 miliona KM po osnovu dividendi od javnih preduzeća. Rebalansom je taj prihod smanjen na skromnih 14 miliona. Ako bude i toliko, od ukupno 223 preduzeća sa 27.000 zaposlenih.
Srpskainfo
