Sjećanje na velikog srpskog patriotu dr Novicu Kraljevića

Nakon 83 godine ćutanja, sinoć je u Kulturnom centru u Trebinju održana javna promocija o životu i djelu velikog trebinjskog patriote, mučki ubijenog od strane komunista-partizana 1942. godine, dr Novici Kraljeviću.

Organizator događaja je bio njegov unuk Gajo Kraljević  koji je rekao da se tek danas, nakon toliko vremena, donekle može govoriti o sudbini i životu ovog velikog čovjeka i podsjetiti na velika djela koja je iza sebe ostavio.

O životu Novice Kraljevića govorio je profesor istorije Boris Zelenović, unuk čuvenog sveštenika Rada Zelenovića.

O duhovnoj i obrazovnoj dimenziji Kraljevićeve ličnosti govorio je starješina manastirskog kompleksa na Crkvini kod Trebinja, jerej Duško Šarović, inače porijeklom iz Cicine. On je istakao da je dr Novica Kraljević bio fascinantna i visoko obrazovana pojava za to vrijeme i prvi trebinjski doktor nauka prije Drugog svjetskog rata, velikog ugleda u narodu tog kraja. Bio je poliglota i govorio je 9 svjetskih jezika.

„Mogao je Novica ostati u Parizu ili u nekoj drugoj metropoli, biti tamo profesor ili obavljati neki drugi ugodan posao, ali on nije bio konformista, niti je svoje lično dobro stavio na prvo mjesto. Vratio se tamo gdje je smatrao da pripada i činio sve da njegova borba bude usmjerena na opšte dobro“, rekao je Šarović, ističući da „zaborav ovog čovjeka predstavlja našu intelektualnu i ljudsku tragediju“.

Predratni period – školovanje i karijera

Novica Kraljević rođen je 1906. godine u selu Cicini kod Trebinja. Četvorogodišnju osnovnu školu pohađao je u selu Jasenica Lug, nakon čega se četiri godine školuje u trebinjskoj Trgovačkoj akademiji. Gimnaziju je učio u Mostaru, te kao izvanredan učenik, po svršetku gimnazije, dobija stipendiju kralja Aleksandra. Studirao je i potom 1931-1932. magistrirao filozofiju na Bečkom univerzitetu kod nekih od najčuvenijih profesora toga vremena. Uspješno je završio i studij medicine na Univerzitetu u Pragu. U Parizu je na čuvenoj Sorboni 5. juna 1939. odbranio doktorsku disertaciju i stekao zvanje doktora prava.

Kratko vrijeme je radio kao redovni profesor na Pravnom fakultetu u Subotici i bio šef kabineta o Vladi Srbije kod Milana Stojadinovića. Početkom Drugog svjetskog rata vratio se u Hercegovinu, stavivši se na čelo nacionalno-oslobodilačkog pokreta, kao njegov ideološki prvak. Zalagao se da se popravi nezavidan položaj srpskog pravoslavnog naroda izloženog pogromu i pokolju od hrvatskih ustaša. Početkom oktobra 1942. godine, kao pripadnik četnićkog ravnogorskog pokreta, ubijen je blizu sela Grkavci u ljubomirskom kraju kod Trebinja.

Za svog života, koji je trajao svega trideset i pet godina, objavio je studiju Predmet i smisao prava na srpskom jeziku (Beograd, 1940), a svoju glavnu studiju La portée théorique du glissement du Droit vers la Sociologie (Teorijski domet pomjeranja prava prema sociologiji), štampao je 1939. na francuskom jeziku. Knjigu je sa francuskog preveo prof. dr Spasoje Ćuzulan i objavljena je 2004. godine u srpskom izdanju.

Novica Kraljević

Ratni period – spasavanje srpskog naroda od NDH

Posebno izdvajajući period pogroma srpskog naroda Hercegovine početkom Drugog svjetskog rata, profesor Zelenović je istakao da je Novica Kraljević znajući kakvo stradanje će zadesiti Srbe pod okupacijom NDH, pisao pisma i Musoliniju i u Vatikan da se izvrši reokupacija Hercegovine i da bude u italijanskoj okupacionoj zoni. Ustaše nisu blagonaklono gledale na ova njegova nastojanja, ali je ipak uspio da nakon prvih pogroma koje su oni proveli samim početkom rata, da se Hercegovina stavi pod upravnu kontrolu Italije, nakon čega su zločini ustaša prestali. Ipak do tada je već u jamama i logorima ubijeno preko 7.000 srpskog stanovništva Hercegovine.

Zbog njegove pripadnosti ravnogorskom pokretu, komunisti su 1942. ubili četvero Kraljevića iz njegove kuće, ali i veliki broj srpskih domačina u Trebinjskoj šumi koje su smatrali kulacima i potencijalnim simpatizerima četničkog pokreta. U tim zločinima je posebnu ulogu imala Dragica Pravica i Sava Kovačević.

Novica je saznavši za te likvidacije krenuo u iz Herceg Novog gdje je bila stacionirana njegova jedinica prema rodnoj Cicini, ali je upao u zasjedu na Zubcima. Nakon mučenja i zatvaranja u kući komandanta četničkog bataljona Dušana Vučkovića, njegova majka, starica Anđa Vučković ga je po noći oslobodila i on je pobjegao. Nedugo zatim Anđa je stradala od strane komunista. O načinu na koji je ubijena Anđa Vučković postoji više teorija. Profesor Petar Bubreško u knjizi „Zadušno slovo“ navodi da su je „komunisti zaklali 1942. godine“, dok se iz više izvora može zaključiti da je Anđa Vučković strijeljana na kućnom pragu.

Kraljević je pisao i Musoliniju i papi Piju XII

U pomenutim zločinima komunista u Lastvi su strijeljani: Vaso Kraljević, Gajo Kraljević, Savo Kraljević i Nikola Kraljević, Đuro Delić, Vlado Vreća, Tomo Bašić (bivši poslanički kandidat za srez Trebinje) i njegov maloljetni sin Lazar Bašić, učenik petog razreda trebinjske gimnazije. Petorica su pušteni uz teške materijalne kazne u korist partizana. Ovi nevini ljudi, ubijeni su od strane komunista – partizana bez ikakvog razloga, nisu bili pripadnici bilo kakve vojne formacije. Za njihovu smrt, bila je dovoljna samo pretpostavka da su kao ugledni domaćini – odani svom narodu, pravoslavnoj vjeri i srpskoj tradiciji – bili opasnost za „revoluciju“. Nakon ubistva, žrtve su zakopane prvo u Lastvi. Poslije poraza komunista i dolaskom četnika (JVuO) na vlast, dr Novica Kraljević organizovao je prenos strijeljanih komunističkih žrtava iz Lastve u mjesno groblje kod crkve Svete Varvare u selo Đediće, gdje su nesrećnici ponovo sahranjeni.

Kontraverze oko ubistva dr Novice Kraljevića posljedica su neosporne činjenice, koju potvrđuju hroničari sa „obje strane“ istorije: da je ovaj istaknuti intelektulac i nacionalni prvak – svojim zalaganjem za spas srpskog naroda Hercegovine, putevima koje je birao u toj misiji, te glasom koji je uživao među svojim narodom – stekao i brojne neprijatelje. Njihovo neprijateljstvo bilo je različitog osnova. Ustaše su ga doživljavale kao glavnu prepreku za ostvarenje svojih krvoločnih namjera prema srpskom stanovništvu. Partizanima – komunistima bio je jedna od glavnih meta za likvidaciju, jer je kao vodeći i najobrazovaniji nacionalni prvak u svom kraju bio glavna smetnja za ostvarenje ciljeva „revolucije“ i nasilnog preuzimanja vlasti.

Anđa i Dušan Vučković

Smrt na Prebilu

Dr Novica Kraljević, kao vodeći ideolog nacionalnog pokreta, bio je aktivan u radu na skoro cijelom području trebinjskog sreza. Njegove aktivnosti bile su usmjerene da se srpskom stanovništvu objasni situacija i trenutno stanje u okupiranoj zemlji i svijetu, kao i uzroke i posljedice ustanka uopšte. Isto tako trebalo je pojasniti ulogu Italijana i odnos prema njima. Kao jedan od najistaknutijih intelektualaca, Novica je bio najbolje upućen u opštu situaciju, i svakako bio najbolja ličnost da to prenese narodu.

U srijedu, 28. oktobra 1942, dr Novica Kraljević krenuo je sa svojim odanim pratiocem Novakom Grujičićem iz sela Grkavaca prema Ljubomiru da razgovara sa narodom. Znajući za trasu puta kojim je dr Kraljević išao, komunistička grupa zadužena za njegovu likvidaciju postavlja zasjedu na mjestu (brdu) Prebilo u Ljubomiru.  Približavajući se prevoju na brdu Prebilu, poslije koga bi se domogli ravnice, nailaze na postavljenu zasjedu. Kada je na njih otvorena puščana paljba, dolazi do bliske borbe u kojoj su i dr Kraljević i mladi Grujičić teško ranjeni. Oni koji su kukavički ubili dr Kraljevića i Novaka Grujičića kasnije su i javno govorili kako se sve odigralo. Navodno su najprije pozivali Grujičića da se preda, da mu neće ništa učiniti. Grujičić je znao da im ne može vjerovati jer se radilo o ljudima koji su već okrvavili ruke krvlju sopstvenog naroda. Ovaj dvadesetogodišnji čestiti mladić, iako teško ranjen, odbija tu njihovu ponudu i ostaje uz dr Kraljevića, radije birajući da žrtvuje svoj mladi život nego da ga ranjenog ostavi i izda. Borba je trajala sve dok Kraljeviću i Grujičiću nije nestalo municije. Ubice su ispričale da se dr Novica Kraljević branio kamenicama kada mu je nestalo municije. Posljednju bombu namijenio je sebi, kako ne bi živ pao neprijateljima u ruke…

Dr Novica Kraljević sahranjen je kod crkve svete Varvare u selu Đedići. Na njegovoj sahrani, između ostalih, govor je održao poručnik Vlado Milojević, komandant Trebinjske brigade JVuO. Bio je ličnost koja zaslužuje svako poštovanje. Prinio je veliku žrtvu na oltar svog naroda i otadžbine, spašavajući ga iz krvavih i vječno gladnih ustaških čeljusti, i u toj žrtvi založio je i svoj ugled i, nažalost, svoj život. Ovaj istinski patriota zaslužuje da ga se sjećaju i spominju buduće srpske generacije, rekao je Zelenović.

Epska posveta dr Novici Kraljeviću

Život i djelo ovog velikog i patriote i intelektualca su uz zvuke gusala u epskom stihu opjevala četiri renomirana guslara Momir Avdalović, Marko Butulija, Veselin i Nikola Kosović.

Zahvaljujući se brojnim prisutnim poštovaocima lika i djela dr Novice Kraljevića, njegov unuk Gajo je rekao da iako je komunističko rukovodstvo na sve načine nastojalo da zatre i potpuno uništi njegovu porodicu i brata mu Gaja, to se, srećom, nije dogodilo. Danas, ova čestita i plemenita porodica ima svoje nasljednike. Iako dr Novica Kraljević nije zasnovao svoju porodicu, od njegovog, u Lastvi ubijenog, brata Gaja ostala su djeca. Gajo je imao četvoro djece: Vasa, Miloša, Zoru i Milojku. Njegov sin Vaso – sina Gaja i kćer Vesnu. Gajo danas ima troje djece: Vasa, Jelenu i Aleksandra.

ISTOK