Između emocija i realizma: Dva lica turske spoljne politike na Balkanu
U kojoj mjeri je vlast u Srpskoj zaglibila u sopstvena bespuća i jednu hazardersku politiku, koja stavlja na kocku samu Republiku Srpsku, najbolje pokazuje aktuelna politička inicijativa koja poziva Tursku za međunarodnog medijatora krize u BiH.
U poređenju sa dominantnim komentarima o delovanju i uticajima Rusije i Kine na ovom prostoru, prodornijem odnosu Turske prema Balkanu se do sada nije poklanjalo dovoljno pažnje. Ipak, nakon što je vlast u Srpskoj nedvosmisleno pozvala njenog predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana, tražeći sebi poziciju sa pregovaranje, uloga Turske naglo dolazi u centar pažnje.
Drugi pristup je ukorenjen u tradicionalnom spoljnopolitičkom realizmu koji proizlazi iz objektivne i proračunate procjene regionalnog odnosa snaga i sopstvenih interesa. U okviru tog pristupa, Turska iz bezbjednosnih i strateških razloga nastoji da deluje pragmatično i ostvaruje svoje namjere na Balkanu, a da se pritom ne uplete u krize koje bi mogle da joj ometaju uticaj u regionu. Ovaj pristup Tursku vodi da se aktivnije angažuje sa Srbijom, koja je u strateškom smislu najznačajnija zemlja u regionu, jer je Ankara duboko uvjerena da, ukoliko želi da bude djelotvorna na Balkanu, mora da ima partnerski odnos sa Beogradom, ali i Banjalukom. Pri tome, Turska mora da uspostavi ravnotežu između emocija i realizma. Mora pažljivo da njeguje odnose sa zajednicama sa kojima ima kulturne i vjerske veze, kao što su bošnjačke i albanske, ali i da istovremeno pazi da od sebe ne odgurne države poput Srbije ili Srpske, čije joj je partnerstvo neophodno ukoliko želi da postigne uspeh na Balkanu.
Kontekst turske spoljne politike na Balkanu
Jedna površna analiza spoljne politike Turske na Zapadnom Balkanu, od dolaska Partije pravde i razvoja na vlast do danas, pokazuje ključne determinante koje su oblikovale spoljnu politiku Turske prema ovom regionu, utvrđujući najvažnije međunarodne, domaće i individualne faktore, ali i istorijske determinante njene politike. Polazeći od koncepta neoosmanizma koji je naglašeno prisutan u njenom programu, djelovanje Turske u diplomatskoj i ekonomskoj sferi, do sada limitirani dometi turskog posredovanja u rješavanju regionalnih sporova, sada dobija veći prostor koji se neće ograničavati samo na ekonomsko prisustvo Turske u regionu, nego će otvoriti realnu dimenziju za ambicije neoosmanizma, tačnije panislamizma koja joj je u osnovi.
Pri tome treba imati u vidu da je Turska, kada je u pitanju EU, jedna vrsta alternative u zamjene za uticaj Brisela, kao i da je jedna od država koja je među prvima podržala nezavisnost Kosova. Dan po jednostranom proglašenju nezavisnosti Kosova, Turska je priznala ovaj secesionistički akt, te od tada pružala aktivnu podršku afirmaciji i konsolidaciji kosovske državnosti. Nazvavši Kosovo svojom „drugom zemljom”, te rekavši da je „Turska Kosovo i Kosovo Turska” čiji građani pripadaju „istoj zemlji”.
Takođe, Turska je zemlja sa najvećim brojem stanovnika od evropskih država, poslije Rusije, dakle 86 miliona i sa prosjekom populacije od 31 godinu. Ove podatke treba posmatrati u okviru proklamovane politike neoosmanizma koja je izgrađena na istorijskom, duhovnom i kulturnom naslijeđu Osmanskog carstva, a upravo su granice tog carstva interesna sfera
savremene Turske. Takođe, Turska je jedan od ključnih vojnih članica NATO, koji će u fazi svoje unutrašnje destabilizacije pod naletom Trampove politike, dodatno doći do izražaja. Uspostavljanje novog vojnog saveza Hrvatske, Albanije i Kosova treba posmatrati upravo u svjetlu turskog uticaja, jer uspostavljanje trilateralnih mehanizama saradnje pod pokroviteljstvom Ankare – trilaterale Srbija-BiH-Turska, odnosno Hrvatska-BiH-Turska – upravo označava najveći uspjeh turske diplomatije na Zapadnom Balkanu.
Drugim riječima, spoljna politika Turske na Zapadnom Balkanu se mora razumjeti i objašnjavati konceptom neoosmanizma. Istorijske determinante povezane sa tekovinama Osmanskog carstva, utiču na visok nivo zainteresovanosti Turske za prilike na Zapadnom Balkanu, te i dalje u značajnoj meri oblikuju djelovanje Turske prema ovom regionu. Turska nastupa kao politički zaštitnik naroda čija
je interpretacija osmanskog nasleđa najpozitivnija, dok najvažniji ekonomski projekti sa učešćem turskih kompanija služe povezivanju Turske sa islamskim zajednicama u regionu, ali i njihovom međusobnom povezivanju i osnaživanju.
„Zablude“ Milorada Dodika
Iako aktuelni predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik voli da se hvali dobrim diplomatskim odnosima sa turskim predsjednikom Erdoganom, ispod površine tih odnosa postoje jasni ciljevi turske spoljne politike o kojima smo govorili, a koji sa političkom krizom u BiH i pozivanje Turske na arbitražu, dobija potpuno drugu dimenziju.
Odatle je potpuno iluzorno očekivati bilo kakvu vrstu političke podrške i benefita za Republiku Srpsku, jer su ciljevi turske politike apsolutno različiti. Naravno da će se oni prikrivati iza dvosmislene diplomatske retorike sa namjerom da joj se otvori prostor za uticaj.
Pri tome je veliko pitanje šta su stvarne namjere Dodikih poteza, jer je svojim postupcima potpuno nepotrebno otvorio prostor za međunarodnu medijaciju i eventualnu promjenu Dejtonskog koncepta i uređenja BiH. Možda bi bilo previše naivno to objašnjavati Dodikovim zabludama, jer prije da se radi o jednom projektu Trilaterale u koji je on, zajedno sa Aelksandrom Vučićem, odavno zagazio. A priča o srpskim nacionalnim interesima u njemu ne postoji.
ISTOK
