14. januar kroz istoriju: Preminuo čovjek po kome je najpoznatija kometa dobila ime

14. januar kroz istoriju: Preminuo čovjek po kome je najpoznatija kometa dobila ime

Halejeva kometa, službene oznake 1P/Halley, jedna je od najpoznatijih kometa u istoriji čovječanstva, koja je stalan član Sunčevog sistema.

Nazvana je tako po astronomu Edmundu Haleju, koji je u 18. vijeku proučavao zapise o pojavljivanju komete od 1456. do 1682. godine i ustanovio njenu periodičnost.

Engleski astronom i geofizičar je, inače, preminuo na današnji dan, 14. januara 1742. godine, a poznat je i po tome što je izradio prvi katalog sjajnih zvijezda južnog neba i prvu meteorološku kartu.

Edmund Halej
FOTO: THOMAS MURRAY/WIKIPEDIA

Sama kometa spada u skup sjajnih kometa kratkog perioda i može se vidjeti golim okom sa Zemlje, ali najviše dva puta u toku jednog ljudskog života, pošto se javlja na svakih 74 do 79 godina. Prosječan period obilaska iznosi 76 godina.

Pobuđuje neskrivenu radoznalost iako po svojstvima nije ništa posebno, tako da je sjajem nadmašuju druge komete. Provjereni niz njenih pojava započinje 11. p.n.e., a završava se 1986. godine, sa ukupno 27 pojava.

Prvi zapisi o Halejevoj kometi sežu sve do 240. godine p.n.e, kada su je vidjeli u Kini i okrivili za smrt carice. Od tada ona nije nijednom prošla a da to neko negdje u svijetu nije zabilježio. Vavilonci su je vidjeli 164. i 87. p.n.e. Godine 12. p.n.e. Rimljani su vjerovali da ona simbolizuje smrt vojnika i državnika Marka Vipsanija Agripe. Kinezi su 295. shvatili da je kometa koju su vidjeli na istoku (kako se primiče Suncu) istovjetna onoj koju su vidjeli kasnije, istog mjeseca, na zapadu (kako se udaljava od Sunca). Godine 451. njoj je pripisana rimska pobjeda nad hunskim vođom Atilom, a 684. je okrivljena za kugu. Ova kometa se Zemlji najviše približila 837, kada se njen rep protezao preko polovine neba. Godine 1066. u Engleskoj se normansko osvajanje i smrt kralja Harolda Drugog u boju kod Hejstingsa pripisani njenom uticaju.

Zanimljivo je da se američki pisac Mark Tven rodio dan nakon što je uočena Halejeva kometa – 30. novembra 1835, a umro od infarkta dan nakon što se pojavila 1910. godine!

Veoma izduženom stazom se kreće retrogradno, to jest u smjeru kazaljke na satu, dok se planete kreću suprotno, pa se Suncu približi na 0,586 astronomskih jedinica, odnosno udalji na 35,082 astronomskih jedinica (jedinica za duljinu, jednaka prosječnoj udaljenosti Zemlje od Sunca).

Posljednji put prošla je kroz perihel 9. februara 1986.

Površina joj je išarana brdima i dolinama, a kora joj je tako tamna da je to jedno od najcrnjih tijela u Sunčevom sistemu, jer odbija samo oko 4% pristiglog svjetla.

Izbliza su je proučavale svemirske letjelice Đoto, Sakigake, Suisej i Vega. Snimak sa Đota, sa udaljenosti oko 600 kilometara, pokazuje izduženo jezgro veličine 7,2 km × 7,2 km × 15,3 km. Iz vrlo tamnog tla na osunčanoj površini jezgra izbijali su mlazovi isparene materije (leda i prašine) u obliku gejzira.

Sljedeći prolaz očekuje se 2061. godine.

Ostali događaji na današnji dan

1784. – SAD ratifikovale mirovni ugovor s Velikom Britanijom, čime je i formalno okončan Američki rat za nezavisnost;

1840. – U kneževini Srbiji za školsku slavu proglašen Savindan, praznik u spomen na srpskog prosvjetitelja i zaštitnika školstva, Svetog Savu. Prva proslava Svetog Save održana 1812. u Zemunu, a himna Svetom Savi prvi put izvedena 1839. u Segedinu;

1867. – U okviru balkanskih nacionalno-oslobodilačkih saveza protiv Otomanskog carstva, Vlada Srbije u Bukureštu s bugarskim revolucionarnim komitetom sklopila sporazum o stvaranju zajedničke države koja bi se zvala Bugaro-Srbija ili Srbo-Bugarska, a za vladara bio predviđen srpski knez Mihailo Obrenović;

1898. – Umro Luis Kerol, autor knjige Alisa u zemlji čuda;

1928. – Otvorene su Druge Zimske olimpijske igre u Sent Moricu, prve prave Zimske olimpijske igre koje nisu održane u sklopu Ljetnih olimpijskih igara;

1929. – Rođen Aleksandar Saša Petrović, poznati jugoslovenski reditelj, dobitnik specijalne nagrade Kanskog festivala 1967. za film “Skupljači perja”. Sedamdesetih godina 20. vijeka pripadao je grupi umjetnika “crnog talasa” koji su bili pod snažnim pritiskom tadašnjeg komunističkog režima;

1957. – Preminuo Hemfri Deforest Bogart, jedan od najpopularnijih američkih filmskih glumaca 1950-ih;

1969. – Lansiran sovjetski vasionski brod „Sojuz 4“ s kosmonautom Vladimirom Šatalovim, a dan kasnije „Sojuz 5“ u kom su bili Boris Voljanov, Aleksej Jelisejev i Jevgenij Krunov. Dva broda su se potom spojila, da bi kosmonauti Jelisejev i Krunov prešli u „Sojuz 4“. To je bilo prvo spajanje vasionskih brodova s ljudskom posadom u Zemljinoj orbiti;

2011. – Bivši predsjednik Tunisa Zin el Abidin ben Ali je pobjegao u Saudijsku Arabiju, što se smatra godišnjicom Tuniske revolucije i početkom Arapskog proljeća.

CATEGORIES
Share This