Sumarna analiza i procjena rezultata lokalnih izbora za (grado)načelnike u Republici Srpskoj – na granici AUTOKRATIJE (5)

Analiza sa procjenom rezultata za načelničke pozicije se uglavnom svodila na kvantitativne indikatore, širinu koalicionog kapaciteta, nominalni broj glasova pojedinih stranaka i rezultate sa prethodnih izbora koji su relevantni za samu procjenu. Rezultati procjene su zabrinjavajući i RS se nalazi na granici autokratije.

Smisao (samo)procjene

Prije svega da kažemo da je CAF (upravljanje kvalitetom) legitimna metoda (samo)procjene koja je mnogo kompleksnija i koja se koristi u privatnom i javnom sektoru, rjeđe u politici, zasnovana na što većem broju indikatora, jedna vrsta kvantitativne i kvalitativne analize, značajna za unapređenje djelatnosti kojom se bavimo, ispravljanjem slabih tačaka i pravilnim preispitivanjem uskih grla, rizika i slabosti, ali i snaga i prilika. Zbog toga ona treba da uzme u obzir što širi spektar indikatora, redukujući ih postepeno na jedan broj ključnih i pravilno ih usmjeravajući ka većem kvalitetu.

Zato, kada je u pitanju ova kvantitaivna analiza, ona jednim dijelom može i da zavara, jer postoje i brojni drugi faktori koji mogu da poremete ovu koalicionu i izbornu matematiku i utiču na krajnji rezultat. Takođe postoje i specifičnosti svake lokalne zajednice koje određuju prirodu političkih odnosa unutar nje.

Pored toga, na izborni rezultat utiče i kvalitet samog kandidata, ali smo izbjegavali tu procjenu da bi izbjegli subjektivnost. Što ne znači da on ne postoji i da nema značajan uticaj. Važan je svakako i kvalitet same kampanje. Iako, istinu za volju, mnogi analitičari smatraju da preko 80 posto glasača ima formiran stav prije same kampanje. Ali ne treba potcijeniti činjenicu da se jedan dio glasača koleba, jer uvijek ima fluktuacije glasova, odnosno promjene stava i neki glasači odluku donose u posljednjem trenutku.

Istraživanja koja su nama bila dostupna i koja su provođena u proteklom period po svim profesionalnim standardima pokazuju visok stepen, odnosno većinsko nezadovoljstvo građana stanjem u društvu, posebno životnim standardom. Da li je to nezadovoljstvo artikulisano kroz politički stav? Često nije, jer on može da rezultuje i apatijom, nepovjerenjem, nezainteresovanošću i odbijanjem da se glasa, ali može da bude i osnova za korupciju, u smislu da se proda svoj glas nekome ko nudi pare, jer u našem društvu ne postoji razvijena demokratska kultura, posebno izborna. Odnosno, jedan dio glasača razmišlja na način: iskoristi šta možeš, ionako moj glas ne odlučuje ni o čemu i ne vrijedi. Biće kako neko drugi odluči. Vlast svjesno njeguje ovakvu vrstu političke nekulture jer joj ona odgovara i u velikoj je mjeri koristi, direktnom i neskrivenom korupcijom nudeći glasačima razne benefite pred izbore, kupujući tako glasove.

Takođe ne treba isključiti ni izborne prevare i krađe koje se u značajnoj mjeri odražavaju na sam rezultat. Mi smo svjedoci brojnih nepravilnosti na izborima koje nemaju nikakve sankcije. Zato i sama analiza i procjena koja se zasniva na podacima iz prethodnih izbora, može biti sporna. Posebno u lokalnim zajednicama gdje se dokazano provode sve vrste manipulacija izbornim procesom, kao što su Doboj i Zvornik. Ali ne samo oni, iako su to možda najekstremniji slučajevi.

U svakom slučaju, mi smo podatke sa prethodnih izbora koristili kao neku vrstu kvantitativne osnove za kvalitativnu procjenu. Kada smo govorili o istraživanjima ona su jasno pokazala da građani žele promjene i da negativno ocjenjuju aktuelnu vlast. Što ne znači i da će je nužno kazniti na izborima, jer očekuju da vide alternativu kojoj mogu da vjeruju. I kandidata koji je kredibilan. Jer je stepen nepovjerenja prema političarima vrlo visok i mnogo je onih koji smatraju da nema velike razlike između vlasti i opozicije. Posebno u slučajevima kada su neki od opozicionih kandidata imali priliku da vrše  vlast u nekom periodu, a nisu ostavili dobre rezultate iza sebe, odnosno nisu bili kvalitativno različiti.

Jedan od faktora koji može da utiče na izborni rezultat kandidata jeste svakako i nepredviđen, neželjeni događj koji mu ne ide u prilog. Takva situacija je uvijek moguća, a jedan od primjera je i nedavno hapšenje kandidata SNSD-a na Sokocu zbog kriminala u javnom preduzeću Šume Srpske. Iako je ta osoba odlukom Suda puštena iz pritvora, i pored žalbe Tužilaštva, pitanje je kako će se ta situacija odraziti na njegov rejting u javnosti. I tu treba računati sa niskim stepen osjetljivosti građana na nečije kriminalne aktivnosti, jer je vlast sve uradila da kriminal dobije društveni status, odnosno da se smatra “normalnim”.

Dakle, sve su ovo prateći indikatori koji mogu da utiču na sam izborni rezultat i na tačnost određene procjene. Naša je namjera da ona bude što je moguće objektivnija, jer od zavaravanja i proizvođenja lažne slike stanja nema nikakve koristi. Neke stvari se mogu popraviti i u samoj kampanji, ukoliko se izvuku odgovarajuće pouke i sagledaju sopstvene slabosti, kako bi se pretvorile u snage i prilike. Kao i da se prepoznaju oni faktori koji možda mogu da naprave prevagu za nekog od kandidata.

Analiza prethodnih lokalnih izbora za (grado)načelničke pozicije

Najprije ćemo uzeti u obzir jedan tabelarni pregleda glasova ključnih političkih subjekata na dva posljednja lokalna izborna ciklusa:

Potom ćemo napraviti usporedbu rezultata ključnih politički protivnika SNSD i SDS za (grado)načelničke pozicije na tri zadnja lokalna izborna ciklusa:

Uz ove tabelarne preglede uzećemo u obzir posljednje lokalne izbore iz 2020.:

Vidljivi su trendovi rasta/pada dvije najveće političke partije u Republici Srpskoj kada su u pitanju rezultati u prethodna tri ciklusa lokalnih izbora.

SDS bilježi kontinuirani trend pada. Prije dvanaest godina, dakle 2012., može se reći da je SDS bio pobjednik lokalnih izbora. Podržan vlastitom infrastrukturom i koalicionim partijama osvojio je 27 liderskih pozicija u lokalnim zajednicama u Republici Srpskoj. Značajan pad se desio 2016. godine kada je izgubio osam gradova/opština, da bi se trend pada nastavio i 2020. godine je osvojio više nego skromnih 15 grado(načelničkih) pozicija. Polovičan uspjeh na opštim izborima 2014. tzv. Saveza za promjene je jednim dijelom tumačen kao slabljenje SDS-a, a jačanje koalicionih partnera, što je kasnije rezultovalo pokušajem da se SDS više okrene samo sebi, ali bez očiglednog koalicionog kapaciteta, što je imalo svoju cijenu.

SNSD je u prethodnih dvanaest godina u snažnom porastu. Od 2012. godine kada je osvojio 20 (grado)načelničkih pozicija, zabilježen je izuzetan rast u tom četverogodišnjem periodu. Napredak od 14 opština je SNSD-u omogućio apsolutnu pobjedu u većini opština u Republici Srpskoj. Za osam godina, SNSD je svoj rezultat više nego uduplao. Sa 43 opštine/grada, to predstavlja skor od 65 odsto liderskih pozicija u lokalnim zajednicama u Republici Srpskoj.

Ostale političke partije su u tom periodu imale sporadičan uspjeh sa jednim ili dva načelnička mandata, sem DNS-a koji je sa pet grado/načelničkih mjesta izgubio sve načelničke pozicije (izuzev koalicionog kandidata sa SNSD-om u Krupi na Uni), u odnosu na prethodne lokalne izbore.

Procjena za lokalne izbore 2024. – tonemo li u autokratiju?

Analitička procjena rezultata za (grado)načelničke pozicije koju smo radili za predstojeće lokalne izbore 2024. ukazuje na mogućnost daljeg trenda rasta broja mandata za SNSD. Opozicija, a prije svega SDS kao stranka sa kojom je došao višepartizam i politička vizija novog državnog uređenja, prije svega Republike Srpske,  ovo mora da shvati sa najvećom ozbiljnošću, jer nam prijeti prelazak u autoritarno društvo sa svim negativnim posljedicama takvog stanja. Simptome takvog stanja vidimo odavno, a nije slučajno Milorad Dodik nedavno u kampanji naveo Grad Doboj kao „primjer uspjeha jer ima jednu partiju i jedan sistem odlučivanja“. Dakle, SNSD autokratiju smatra idealom društvenog uređenja.

Dakle, procjena po kojoj bi SNSD sa očiglednim disciplinovanjem koalicionih partnera osvojio do 49 (grado)načelničkih pozicija, pri čemu bi dvije uzeli njihovi koalicioni partneri iz US, NPS Darko Banjac, uz jednu poziciju DEMOS-a čiji koalicioni status je za SNSD postao upitan, ostavlja sužen prostor opoziciji, prije svega SDS, na 12 do 13 mandata, uz jedan potencijalni mandat PDP-a.

Opozicija ima utoliko odgovornost da jačom, prepoznatljivijom i konsolidovanijom kampanjom do lokalnih izbora jasnije sagleda sve svoje slabosti i nedostatke i da koliko je moguće u opštem interesu društva i Republike Srpske izbalansira odnos političkih snaga na najmanje 15 do 20 (grado)načelničkih pozicija. Od najveće važnosti za opoziciju bi bilo da se sačuva Banjaluka, da je ne preuzme SNSD i da pobjedi u Trebinju. Ništa manje nije značajan i uspjeh SDS-a u Tesliću i eventualno u još nekoj od lokalnih zajednica, prije svega u Krajini gdje je najveća dominacija SNSD. Takav rezultat opozicije bi se u ovakvim uslovima mogao smatrati uspjehom.

ISTOK