Finansiranje političkih partija u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj nikada nije bilo složenije nego danas. Dok su ovi prijevremeni izbori za predsjednika Republike Srpske ostali upamćeni kao najtiši i najskromniji u posljednjoj deceniji, njihova pozadina otkriva duboko narušen finansijski okvir koji je potpuno promijenio političku utakmicu.
Kampanja gotovo da nije postojala: malo bilborda, rijetki skupovi i skromno prisustvo u medijima. Na prvi pogled djelovalo je kao da su stranke odlučile štedjeti, ali istina je da je čitav sistem finansiranja partija u RS preokrenut novim zakonom koji je ukinuo budžetsko finansiranje i otvorio širok prostor za donacije, posebno onih povezanih sa poslovima u javnom sektoru.
Podsjetimo, politički obračun oko finansiranja stranaka u Republici Srpskoj započeo je odlukom visokog predstavnika, koji je zabranio finansiranje SNSD-a i Ujedinjene Srpske iz budžeta institucija BiH. Samo nekoliko dana kasnije, Dodik je uzvratio kontrazakonom na nivou Republike Srpske, kojim se ukida finansiranje svih stranaka iz entitetskog, gradskih i opštinskih budžeta.
Ovaj potez dramatično mijenja politički teren, a najviše pogađa opoziciju i manje političke subjekte, upozorili su sagovornici BUKA podcasta.
Naime, stvorena je potpuno nova politička situacija : sve političke stranke, prije svega opozicione, ostaju bez ijedne marke iz budžeta, dok vladajuće stranke, bez tog novca, a zahvaljujući članarinama, privatnim donacijama i pristupu resursima, ostaju gotovo netaknute.
Stručnjaci upozoravaju da kombinacija ova dva zakona otvara ozbiljna pitanja, koja idu od mogućeg političkog dogovora, preko institucionalne neefikasnosti, pa sve do nerazumijevanja odnosa u RS od strane međunarodne zajednice.
Damjan Ožegović iz Transparency International BiH za BUKA podcast navodi da su ovi prijevremeni izbori idealan indikator budućih trendova, jer se već sada vidi da će finansijski udar najteže pogoditi opoziciju.
„Najviše su pogođene male i opozicione stranke koje nemaju masovno članstvo, javne resurse i mogućnost velikih donacija. Velike stranke će taj novac nadomjestiti — vrlo vjerovatno i iz nedozvoljenih izvora“, kaže Ožegović.
On posebno akcentira političku sumnju koja se otvorila nakon što su Schmidtova odluka i odgovor Vlade RS došli gotovo simultano:
„Da li je postignut dil SNSD-a i OHR-a, ili je to samo vrlo vješto iskorišten trenutak od strane SNSD-a, ili je opet do neznanja OHR-a — do nerazumijevanja političke situacije? Sva tri scenarija su vrlo moguća.“
Ožegović pojašnjava da je finansiranje stranaka iz budžeta jedan od najtransparentnijih modela koji omogućava minimalni nivo jednakih uslova.
On pojašnjava da je finansiranje stranaka iz budžeta jedan od najtransparentnijih modela, jer obezbjeđuje minimalni nivo jednakih uslova za sve političke aktere. Ukidanjem tog modela, opozicione i male stranke ostaju bez osnovnih prihoda potrebnih za elementarno funkcionisanje. Bez budžetske podrške, te stranke teško mogu finansirati kancelarije, zaposlene, izborne timove i osnovne aktivnosti, dok vladajuće stranke ostaju gotovo jedine koje imaju realne izvore finansiranja. Uz sve to, stvoren je i pravni haos, jer se novi zakon Republike Srpske direktno kosi sa državnim zakonom BiH koji ograničava donacije firmi povezanih s javnim sektorom.
Dok državni zakon zabranjuje firmama koje posluju s javnim sektorom da doniraju strankama, novi zakon RS dopušta donacije do čak 100.000 KM — što otvara prostor za punjenje partijskih fondova preko firmi vezanih za javne tendere.
Ovu situaciju najplastičnije opisuje lider Liste za pravdu i red, Nebojša Vukanović, koji je za BUKA podcast rekao:
„Ustavni sud Republike Srpske je odbio naš zahtjev da se hitno razmatra apelacija. Selman kaže – razmatraće se u oktobru naredne godine.“
Prema njegovim riječima, odluka nije bila pravna, nego isključivo politička:
„Dodik je rekao: ostavi ih bez jedne marke da idu u kampanju, a mi ćemo imati milijarde.“
Vukanović naglašava da ovakva situacija predstavlja ozbiljnu diskriminaciju opozicije pred opšte izbore naredn godine.:
„Mi i Federacija isti dan izlazimo na izbore, po istom zakonu, ali kod nas opozicija nema finansiranje, dok u FBiH stranke uredno dobijaju novac. To je potpuna diskriminacija.“
Uporedna primjena Schmidtove odluke i Dodikovog kontrazakona stvara sistem u kojem političko takmičenje više nije ravnopravno. Male i opozicione stranke vrlo brzo ostaju bez finansija potrebnih za elementarno funkcionisanje. To znači da ne mogu platiti zakup prostorija, troškove zaposlenih, angažman volontera, izborne posmatrače ili osnovne promotivne aktivnosti.
Istovremeno, velike vladajuće stranke — zahvaljujući masovnom članstvu, pristupu javnim preduzećima, te donacijama firmi koje posluju sa državom — ostaju u sigurnoj poziciji. Na taj način se postepeno stvara ambijent u kojem samo najjači mogu preživjeti, dok se pluralizam guši, a opozicija pada na ivicu gašenja.
Ožegović upozorava da se ovim procesom politička scena sužava i ozbiljno narušava sposobnost sistema da proizvede smjenu vlasti: u perspektivi, na terenu ostaju samo partije koje već kontrolišu resurse.
I Ožegović i Vukanović smatraju da ovi prijevremeni izbori predstavljaju samo uvod u ono što nas čeka 2026. godine — kada će se održati opšti izbori pod potpuno promijenjenim uslovima.
Ako se ništa ne promijeni, predstojeći izbori bi mogli biti najnepravedniji do sada, sa ozbiljnim ograničenjima političke konkurencije, a sve zahvaljujući kombinaciji jednog međunarodnog i jednog domaćeg zakona.
Buka
