Kako Vlada RS spoljnim zaduživanjem siromaši gradove i opštine u RS

Iako se Vlada u RS uporno hvali stabilnim budžetom i procentualnim smanjenjem duga u odnosu na BDP, činjenica je da su mnoge jedinice lokalnih samouprava (JLS) sve siromašnije i da su dospjele u status nerazvijenih opština. Kako se to dešava?

Kratki istorijat problema

– Javni dug Srpske bio je najveći 2005. godine, 53,68 odsto BDP-a, a sada je 33,33 odsto. Dug Srpske ne raste kako tvrdi opozicija, već pada. Srpska neće bankrotirati bez obzira ko to tvrdio. Za nas idu bolji dani u narednoj godini jer ispunjavamo sve obaveze i sprovodimo dogovorenu konsolidaciju budžeta – rekla je danas u Narodnoj skupštini RS ministar finansija Zora Vidović.

Međutim, iako se ova vlast voli da poredi sa 2005. godinom treba znati da tada u BDP nisu uračunavani “prihodi” po osnovu PIO i kreditna zaduženja, tako da su procentualna poređenja nerelevantna, jer je BDP bio značajno manji, ali i realniji, jer je u najmanju ruku smiješno u prihode računati izdvajanja po osnovu PIO.  Naravno, takav način obračuna je omogućio novoj Vladi SNSD da poveća obim zaduženja, a da se on značajnije ne odrazi na procenat učešća u odnosu na BDP.

Zanimljivo je da je od 2005. godine, kada je na čelo Ministarstva finansija Republike Srpske došla Svetlana Cenić, počeo da se primjenjuje plan otplate dugova iz suficita budžeta. Pa je tako već 2006. dug smanjen na 3 milijarde i 216 miliona maraka, a 2007. na 3 miljarde i 178 miliona maraka.

To nije potrajalo dugo. Već  2008. godine ukupan dug Srpske popeo se na 3 milijarde i 426 miliona. Svetlana Cenić je smijenjena nakon samo godinu dana,  a vlast preuzeo Dodikov SNSD.

Takođe, Republika Srpska je Zakon o unutrašnjem dugu dobila tek 2004. godine, tako da se statistika počela objavljivati tek 2007. godine, kada se pokušalo lažno prikazati da je dug do tada uvećan za 1, 4 miljarde maraka, umjesto 688 miliona, kako je tvrdila nova Vlada SNSD, a da se ostatak odnosio na stari predratni dug.

Treba znati da prije toga nije ni postojala mogućnost prodaje trezorskih zapisa i obveznica, koji vlast SNSD najviše voli, kao i da je u međuvremenu SNSD-ova vlast izmijenila Zakon o budžetskom sistemu koji joj je omogućio da Vlada RS u politici zaduživanja ide iznad 18 posto prihoda po osnovu PDV-a i drugih poreza.

Kako se odvija raspodjela po osnovu PDV-a

Poreska ili fiskalna politika u Bosni i Hercegovini je podijeljena između državnog, entitetskog i nižih nivoa vlasti. Postoje dvije vrste oporezivanja. Porezi na potrošnju – kada u prodavnicama trošimo naš zarađeni novac tada plaćamo PDV, na neke proizvode i akcize. Ako su u pitanju proizvodi koji dolaze izvan EU, onda kroz maloprodajnu cijenu platimo i carinu. Dakle, kada trošimo novac, oporezovani smo kroz poreze na potrošnju.

Drugu vrstu poreza čine tzv. porezi na rad. Svakom zaposlenom se od plate, prije nego je dobije na račun, odbija dio za državu kroz porez na dohodak, doprinose za PIO, zdravstveno osiguranje i nezaposlenost. Dakle, naša plata se direktno oporezuje putem ovih poreza na rad.

Porezi na potrošnju su centralizovani na nivou Bosne i Hercegovine, skupljaju se na jedan račun i onda se troše – prvo za finansiranje spoljnjeg duga, potom za finansiranje državnog nivoa, a ostatak se dijeli prema entitetima. Novac koji pripada entitetima, predmet je daljnje raspodjele prema JLS. Direktni porezi, ili porezi na rad su poprilično centralizovani.

Dakle, jasno je da se svako povećanje stavke spoljnjeg zaduženja direktno reflektuje na niže raspodjele po prioritetu, a to su u RS lokalne zajednice. Kako to sve zajedno izgleda pogledajte u tabeli:

Odnos prihoda od PDV-a i poreza, iznosa godišnjeg zaduženja Vlade RS i prihoda JLS:

Vlada RS komotna dok su lokalne zajednice sve siromašnije

Ova tabela jasno pokazuje rast prihoda od PDV-a koji je na žalost na teret građana i svakodnevnih poskupljenja, a ne rezultat značajnijeg povećanja obima privrednih aktivnosti. U skladu sa tim trendovima rasli su i prihodi u JLS, ali su zbog kontinuiranog uvećavanja duga Vlade RS „pojedena“, jer se prije raspodjele prema JLS odbija stavka spoljnjeg duga. Tako je zabilježen rast prihoda Vlade RS po osnovu PDV-a u periodu od 2011. do 2024. u visini 122%, dok je rast prihoda u JLS u istom periodu 76%. Na taj nepovoljan odnos JLS je direktno uticao rast spoljnjeg duga Vlade RS koji je u tom periodu povećan za 400%.

Tako je umanjenje prihoda u JLS u periodu 2011-2024 sa 33 miliona KM povečano na 166 miliona KM ili 400%. Drugim rijećima, od JLS je ukupno uzeto preko 1 miljarde KM u ovom priodu po osnovu uvećanja spoljnjeg duga. To je direktno uticalo na dodatno siromašenje JLS koje je Vlada RS gurnula u status nerazvijenih, a danas pokušava da novim uzimanjem od JLS koje ostvaruju najveće prihode, Banja Luke i Bijeljine, navodno preusmjeri sredstva za te lokalne zajednice i spasi ih od propadanja. Vidjeli smo da na Savezu opština i gradova RS postoji razumijevanje svih za taj problem najsiromašnijih JLS, ali da je raspodjela iz budžeta, kako je planirala Vlada RS za 2025. izuzela od odgovornosti i sebe i enorman budžet predsjednika RS koji je uvećala za 21 milion KM.

Treba naglasiti i da bez obzira na ukupan iznos duga, najveći problem predstavlja njegova otplata, odnosno anuiteti koji se planiraju i servisiraju putem budžeta BiH, a na teret Republike Srpske. Tu se najjasnije pokazuje da Vlada RS nema nikakvu strategiju upravljanja dugom niti otplatni plan, jer godišnje otplate imaju snažne varijacije, pa kada postanu velike, kao sada, onda značajno umanjuju ostatak sredstava od indiriektnih poreza za raspodjelu.

Takožđe, problem je i servis duga ostalih dužnika za koje je Vlada RS dala garancije, a koji bi trebali da godišnje plate te obaveze u budžet RS. Kada to urade, i ako to urade, sva sredstva pripadnu budžetu RS, a dug je servisiran prije raspodjele, opet umanjujući stavku lokalnih zajednica.

Dakle, Vlada RS u kontinuitetu teret politike zaduživanja prebacuje na teret lokalnih zajednica i ne pokazuje nikakvog sluha za solidarisanje sa siromašnih lokalnim zajednicama iz kojeg stanovništvo masovno odlazi i na granici su demografskog opstanka. Tim prije što je prema zadnjim raspoloživim podacima preko pola miliona stanovnika napustilo BiH, a na najvećem su udaru upravo male i nerazvijene lokalne zajednice.

ISTOK