Banjalučki zemljotres odnijeće u nepovrat stari duh grada, male sokake i još manje kućerke, kao i spori ritam svakodnevnog života. Period koji je nastao nakon 1969. godine, obilježen kao doba obnove i izgradnje, promijeniće sliku ali i razvoj krajiške ljepotice. U narednim rečenicama podsjetićemo se naslijeđa koje je ostavio zemljotres, sa osvrtom na građevine i dijelove grada koji su postali simbol nove Banjaluke.
Dom radničke solidarnosti
Na mjestu nekadašnje stare Realke(Gimnazije) simbola stare Banjaluke, temelju razvoja prosvjete i kulture, nakon zemljotresa 1969. godine položen je kamen temeljac za Dom radničke solidarnosti. Prema viziji tadašnjih arhitekata, grad i čitava Bosanska Krajina trebali su da dobiju reprezentativni objekat pod čijim krovom bi bile smještene institucije koju čine okosnicu tadašnjeg društvenog i kulturnog života.
Kako je zamišljeno tako je i urađeno. Izgrađen uz pomoć sredstava tadašnjih radnika iz čitave Jugoslavije, Dom predstavlja klasičan primjer socijalističke arhitekture sedamdesetih godina prošlog vijeka.
Danas su pod korvom ove građevine smješteni Muzej Republike Srpske, Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, Dječije pozorište Republike Srpske i Dom omladine.
Dvorana Borik
Banjalučka kolijevka sporta, Dvorana Borik, izgrađena je 1974. godine na mjestu starog jevrejskog groblja. Uprkos protivljenju jevrejske opštine, groblje je moralo biti izmješteno na novu lokaciju jer je projekat izgradnje ovog sportskog „hrama“ bio od izuzetnog značaja. Dvorana je izgrađena uz pomoć domaćeg uma i radne snage. Jedan od radnika bio je i deda autora ovih redova koji je bio zaposlen u GIK „Krajini“, poznatom jugoslovenskom preduzeću koje je izgradilo veliki broj objekata na teritoriji Banjaluke.
Iako je prošlo više od pola vijeka od izgradnje, Dvorana Borik i dalje predstavlja jedinstvenu građevinu koja i dalje služi mnogobrojnim sportskim i kulutrnim manifestacijama, bez obzira što su njeni kapaciteti već odavno postali ograničeni s obzirom na veliki broj klubova koji učestvuju u spotskom životu grada na Vrbasu.
Univerzitet „Đuro Pucar Stari“ (zgrade Ekonomskog i Pravnog fakulteta)
Poslije završetka Drugog svjetskog rata Banjaluka postaje centar razvoja Bosanske Krajine. Na tom putu trebalo je izgraditi još jednu jednu stepenicu – Univerzitet. Idjeja je postojala još od pedesetih godine, ali je zemljoteres čitav proces ubrzao. Kako je većina objekata u kojoj su bile smještene školske ustanove oštećen ili uništenu u oktobru 1969. godine, odlučeno je da se na desnoj obali Vrbasa izgrade dvije zgrade. U prvoj bi bila smještena Viša poljoprivredna škola, a u drugoj Viša ekonomska i komercijalna škola. Radovi su ubrzo krenuli, da bi krajem 1972. godine bili okončani.
Navedene zgrade predstavljaće nukleus budućeg Univerziteta u Banjoj Luci. Godine koje su uslijedile donijele su transformacije i arhitektonske promjene na taj način što su dozidani odrđeni aneksi, koji će poslužiti kao privremeno rješenje za fakultete koji nisu imali rješeno stambeno pitanje. Ova zanimljiva građevina, koja se kaskadno supušta prema koritu Vrbasa mjesto je gdje danas djeluju i rade Pravni, Ekonomski, Mašinski i Tehnološki fakultet.
Hotel „Bosna“
Kada bi znali pričati, stari kesteni bi najbolje besjedili o burnoj prošlosti koja je prolazila korz hodnike i sobe skoro 150 godina. Preživio je on Dvojnu monarhiju i nove Kraljevine, dva svjetska rata, ali ne i oktobar 1969. godine. Teško oštećen, bio je određen za rušenje. Zahvaljujući sreći i zalaganju čuvenog rukometaša i sportskog radnika Pere Perovića, sačuvan je portal na ulazu u baštu koji i danas čuva uspomene na minula vremena.
Stari hotel naslijedio je novi, moderniji, kako arhitekturom, tako i uslugama koje je uvrstio u svoju ponudu. Od 1972. godine kada je svečano otvoren, nova „Bosna“ mjesto je u kome se održavaju međunarodne konferencije iz oblasti turizma, zdravstva, ekonomije i politike. Hotel je u XXI vijeku i dalje simbol našeg grada širom regije, ali i svijeta.
Dom JNA
Koloritno arhitektonsko djelo iz vremena zrelog socijalizma i danas pozdravlja putnike namjernike nedaleko od starog Carskog druma. Na prvi pogled, nekoga ko prvi put dolazi u naš grad, zbunili bi reljefi inspirisani srednjovjekovnom Bosnom, koji ukrašavaju fasadu ovog zdanja. Međutim, radilo se o Domu Jugoslovenske narodne armije, kasnije Domu Vojske Republike Srpske, a danas Narodnoj skupštini Republike Srpske.
Nije ni čudo što bi se i dobar poznavalac arhitekture zbunio na prvi pogled, jer su u izgradnji ovog Doma učešće uzeli banjalučki arhitekta i zagrebački kipar koji je inspirisan stećcima i naslijeđem sakralne Bosne izradio navedene reljefe, ali i fontanu na ulazu u ovaj rezidencijalni kompleks. Na preko sedam hiljada kvadratnih metara koji su se našli pod krovom Doma, bila je smještena velika koncertna sala, dvorana za konferencije, biblioteka, čitaonica, atrijum i kancelarije za potrebe oficira. Bez obzira što je služila za potrebe Armije, vrata ove zgrade bila su otvorena i za civile, posebno za vrijeme velikih praznika, koncerata i promocija značajnih publikacija iz oblasti vojne doktrine. Danas je Dom postao sjedište najvišeg zakonodavnog organa Republike Srpske – Narodne skupštine.
Nova naselja
Narodna poslovica kaže: „Zeman gradi, zeman razgrađuje“. Tako je bilo i sa našim gradom. Sve veći broj stanovništva, razvoj industrije i osnivanje Univerziteta uslovilo je izgradnju potpuno novih naselja. Zemljotres je navedeno stanje samo još više ubrzao. Na mjestu gdje se nalazio dio vojnog logora zasađen borovima, sagrađeno je novo naselje Borik. Široke aleje i visoki neboderi bili su čest motiv na razglednicama koje su se slale iz Banjaluke.
Starčevica, naselje sa malim brojem kuća, njivama zasađenim kukuruzom i šljivama, postalaje je simbol modernog način življenja. Skrajnuti dio grada, kako mu i samo ime kaže, Budžak, dobio je novi izgled za veoma kratko vrijeme. Planski izgrađene barake, ušuškane u raskošno zelenilo i danas su poželjno mjesto za život mnogih banjalučkih porodica. I tako redom, svako naselje, i staro i novo, dobilo je neku građevinu koja postaje sinonim za taj dio grada. Rosulje se diče „crvenim zgradama“, Borik neboderima, Starčevica „grozdovima“ i „kulama“, naselje Đure Đakovića „Šampitama“ a autor ovih redova svojom kućom podignutom 1973. godine kao živim svjedokom rađanja nove Banjaluke.
Neseća ne dolazi sama
Banjalučani su tešku 1969. godinu ispratili sa posljednjim zemljotresom koji je uzdrmao šire gradsko područije 31. decembra. Novu 1970. godinu mnogi su dočekali u improvizovanim naseljima, u željezničkim vagonima, kamp kućicama ili poljskim šatorima. Kako je zima bila izuzetno hladna sa puno snijega krajem januara priobalna područja grada pogodile su poplave. Ono što nije srušio zemljotres, uništila je voda.
Autor teksta je mladi pisac Miloš Štrkić iz Banjaluke, poznat po knjizi „Velikani grada na Vrbasu“, u kojoj je predstavio biografije znamenitih Banjalučana.
Srpskainfo
